VOC in Maleisië
-de ware toedracht vanuit Maleis oogpunt-
Ben van Wijnen

“Als Batavia niet net iets eerder dan Melakka veroverd zou zijn, zou de stad waarschijnlijk centrum zijn geworden van het Nederlandse imperium in Azië”

Het waren de politieke ontwikkelingen, die leidden naar onze interesse in Maleisië. Sinds 1550 ging de economie van Portugal snel achteruit.
Door de onverdraagzame houding van Portugal ten opzichte van de veroverde volkeren en hun buren, hadden de Portugezen in de kolonies constant behoefte aan levering van wapens, schepen en mensen. Dit alles kon een klein land als Portugal niet bekostigen. De handelsposten konden de kosten ook zelf niet opbrengen, want er was hebzucht, corruptie en wanbeheer. De Inquisitie bracht een definitief einde aan de expansiedrift van de Portugezen.
In eigen land (Portugal) leden ze een nederlaag in de oorlog tegen de Moren en in 1578 kwam de grootste vernedering: de Spaanse overheersing.

Wij (van de Lage Landen aan de zee) streden onze Tachtigjarige Oorlog met Spanje en zochten geld om deze oorlog te bekostigen. In 1581 waren we openlijk in opstand gekomen tegen de Katholieke Spanjaarden door de oprichting van de Republiek der Verenigde Nederlanden uit te roepen. Wij vochten in die tijd onze Tachtigjarige Oorlog.
Wij waren van mening, dat de verovering van Portugese handelposten in het buitenland een hulpmiddel was, die zou kunnen leiden tot de nederlaag van onze grootste vijand: Spanje. Daartoe richten wij de
Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) op. Onze invloed en suprematie werd in Zuidoost Azië zò oppermachtig, dat de Portugezen in 1640, toen ze weer zelfstandig van Spanje waren geworden, er niets aan konden veranderen.

Wij beschouwden Melaka als strategisch punt. Vanuit Melaka kon je de Straat beheersen. Zonder Melaka zou onze suprematie op zee bedreigd kunnen worden en dus ook de handel met Indonesië. Vanuit handeloogpunt was de verovering van die stad essentieel. De handel van de VOC was altijd gebaseerd op een monopolie positie. Aangezien de Portugezen in Melaka zaten en de handel in tin belangrijk was, wilden wij de Melaka veroveren. Zo zouden we een monopolie positie kunnen veroveren. De aanwezigheid van Portugezen was ongewenst, want we konden zodoende de tinhandel aan de westkust niet onder onze controle brengen. De oplossing was logisch: we moesten Melaka veroveren. Dit werd in 1641 met actieve hulp van de heerser van de stad Johor bereikt.

xx

De Maleiers waren blij, dat de onverdraagzame Portugezen verdwenen waren. Wij gingen verdragen sluiten tin-producerende staten. We mochten versterkte handelsposten en factorijen opzetten. De verdragen werden snel getekend: Naning (1641), Kedah (1642), Junk Ceylon (1643) en Bangeri (1645).
De verdragen leverden echter weinig op, omdat een groot deel van de tinhandel niet in onze handen was.
We namen strengere maatregelen, bouwden forten, legden zeeblokkades op, maar een monopolie positie was niet mogelijk.

Onze verhouding met de Maleiers niet zo slecht. De Portugezen hadden getracht om Melaka het centrum te maken van hun handel met Zuidoost Azië. De Portugezen waren uit om het bezit van land te vergroten; wij waren daar niet op uit. Ook de suprematie in de Straat van Malakka was onder de Nederlanders veel beter, dan onder de Portugezen. Wij wilden heersen in de Straat van Malakka!
Op het gebied van godsdienst waren zij overijverig in hun haat tegen de Moslims. De Maleiers waren Moslim en de Portugezen trachten hen op agressieve wijze te onderwerpen aan het Katholicisme. Dit leidde tot verzet bij de Maleiers. Wij wilden hen niet bekeren, bemoeiden ons niet met hun gewoontes.

Bovendien zagen wij Melaka meer als buitenpost van de Indonesische Archipel. Wij richten onze handel op Batavia! De expansiedrift van de Buginezen (bewoners van Sulawesi) werd een bedreiging voor de Nederlanders. Zij vestigden zich aan de westkust van Maleisië. Hun macht en invloed werd steeds groter. Vooral in de staten Selangor, Kedah, Perak en Johor. Dit leidde tot minder winstgroei van de handel. Een oorlog tussen de Buginezen en Nederlanders was onvermijdelijk, maar deze leverde niet het gewenste resultaat op. Riau werd de basis van de Buginezen. Niet alleen voor hun verrichtingen op zee maar ook voor de handel.

xx

Zo werden de Nederlanders in Melaka commercieel geïsoleerd van de rest van Maleisië. Men realiseerde dat en daarom begonnen de Nederlanders een groot offensief tegen de Buginezen in 1782.
De Nederlanders wonnen en de val van Riau in 1785 betekende de ineenstorting van de macht van de Buginezen.

Maar helaas.....
In Europa kwam Napoleon aan de macht. Veel van de Nederlandse bezittingen ging over in Britse handen. Inclusief Melaka! De stichting van Penang in 1786 en die van Singapore in 1819 versterkte de invloed in Maleisië. Deze invloed werd formeel ondertekend in 1824 met het Anglo-Nederlandse Verdrag.
Onze invloed was ten einde!